به مناسبت نخستین سال ثبت جهانی جشن مهرگان، روز سه‌شنبه ۱۷ مهرماه ۱۴۰۴ آیینی پژوهشی و فرهنگی با همکاری ایکوم ایران، نشر و کتاب‌فروشی حوض نقره، مجموعه فرهنگی‌ـ‌تاریخی کاخ سعدآباد و با میزبانی هنگامه نیاورانی و خانواده کودکان اجراکننده برگزار شد. این مراسم از ساعت ۱۰ صبح آغاز و تا ساعت ۱۵ ادامه داشت و میزبان پژوهشگران حوزه فرهنگ و تاریخ ایران، فعالان میراث ناملموس، کودکان و علاقه‌مندان به مطالعات فرهنگی بود.
در آغاز، شاه‌منصور شاه‌میرزا، معاون اکو و پژوهشگر فرهنگ تاجیک، با تأکید بر اهمیت تعامل فرهنگی میان ایران و تاجیکستان، گفت: «مردم تاجیکستان از برگزاری جشن‌های مشترک با ایران خرسندند. سفره مهرگان در تاجیکستان شباهت‌های چشمگیری با سنت‌های ایرانی دارد و این جشن، همزمان با آغاز فصل برداشت محصولات کشاورزی، بیانگر پیوند انسان و طبیعت است.»
سید احمد محیط طباطبایی در ادامه به تحلیل نمادین «حلقه مهر» پرداخت و گفت: «انگشتر مهر، نشانه عهد و پیمان ایرانی است؛ و ارتباط میان روز و رویدادهای مهم با مهرگان، نمایانگر الگوی زمان‌شناسی فرهنگی در ایران باستان است. این آیین نماد برکت، وفور و صلح اجتماعی است.»
محمدابراهیم زارعی، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، جشن مهرگان را نمونه‌ای از تداوم سنت‌های کهن ایرانی خواند و تأکید کرد: «این آیین، بازنمایی روح جمعی ایرانیان در پاسداشت زمین و منابع طبیعی است و ثبت جهانی آن، فرصت شناسایی و ترویج میراث فرهنگی ناملموس ایران در سطح بین‌المللی را فراهم کرده است.»
سید محسن میر، رئیس مجموعه فرهنگی‌ـ‌تاریخی سعدآباد، نیز با رویکرد موزه‌ای گفت: «سعدآباد نه‌تنها یک بنای تاریخی بلکه بستری برای انتقال فرهنگ و میراث ایران است. برگزاری جشن مهرگان در این مجموعه، پیوند میان گذشته و امروز را تقویت می‌کند و نقش موزه‌ها را در ترویج سنت‌های فرهنگی برجسته می‌سازد.»
شبان میرشکرایی با رویکرد فلسفی، مهر را نشانه‌ای از تمایز فرهنگی ایران نسبت به تفکر مغرب‌زمین دانست: «خدای ایرانیان در هزاره های پیشین هم، ماهیتی ناپدیدار داشته ودر اجسام تجسم نمی یافته است. مهر، نوری است در تاریکی؛ نگاهبان هستی از غروب تا طلوع خورشید است. سفره مهرگان، به مانند همه سفره آیینی در گسترهٔ ایران فرهنگی، نمادی از شکرگزاری از برکت‌های حاصل‌شده از زمین است. این سفره‌ها همگی شامل عناصری ثابت و نمادین مانند چراغ، آب، آینه و کتاب مقدس هستند و عناصری غیرفرمند و تابع اقلیم و زمان نیز در آن‌ها جای می‌گیرد؛ عناصری که گرچه در ظاهر در جای‌جای این گسترهٔ فرهنگی تفاوت‌هایی را نشان می‌دهند، اما در معنا و کارکرد یکسانند و بازتابی هستند از تعامل انسان با طبیعت و اقلیم زیستی اقوام ایرانی.»
او تأکید کرد: «سفره های مهرگانی جلوه هایی شاخص از تنوع بیان‌های فرهنگی در جغرافیای فرهنگی رواج مهرگان هستند.»
فاطمه رضایی به تحلیل ساختار نمادین سفره مهرگان پرداخت و هر عنصر آن را مرتبط با امشاسپندان معرفی کرد: «آب نماد خرداد، آتش نماد اردیبهشت، شیر نماد بهمن، سفره نماد سپندارمذ، فلز مرتبط با شهریور و گیاه نماد امرداد است.» او افزود: «این سفره علاوه بر کارکرد نمادین، بازتابی از فرهنگ کشاورزی ایرانیان و نوروز پاییزی است که با برداشت محصولات و شکرگزاری از برکت زمین همراه است.»
بخش هنری ویژه کودکان با هدف تجسم مفاهیم مهرگان برگزار شد:
• صبا صباغ‌ها با خوانش شعر ویژه مهرگان، پیام آیینی و معنوی جشن را منتقل کرد.
• آرمیتا رضایی با نوازندگی پیانو فضایی دلنشین در مراسم ایجاد کرد. او همچنین با اجرای داستان اسطوره مهر و روند تغییر مهر در اروپا، تاریخچه این آیین را با زبان هنر بازگو کرد.
• پارمین رهبری با خوانش شعری در وصف مهرگان و اجرای حافظ‌خوانی، پیوند آیین کهن مهرگان با سنت ادبیات کلاسیک ایران را بازتاب داد و پیشاپیش بزرگداشت حافظ را تبریک گفت.
• گلبرگ شاه‌منصوری داستان حماسی رستم و سهراب را روایت کرد و پیوند حماسه‌های کهن با آیین مهرگان را یادآور شد.
• مرسانا احمدی با رقص اصیل قاسم‌آبادی گیلان، روند کشاورزی و جشن‌های پاییزی را بازنمایی کرد. اجرای او شامل سه بخش بود: نیایش و شکرگزاری، نمایش کاشت و برداشت محصول و در نهایت جدا کردن دانه از پوسته برنج. او همچنین نقالی ضحاک و کاوه آهنگر را اجرا کرد و پیام‌های اخلاقی و تاریخی آن را برای مخاطبان تبیین نمود.
• گیتی قربانی شعر مهرگان از مسعود سعد سلمان را قرائت کرد و مفاهیم آیینی جشن را منتقل نمود.
اجرای موسیقی زنده رامشگران آشا خنیا با آهنگ مخصوص مهرگان و نوای ساز، شور و حال مراسم را دوچندان کرد. سپس سپهر پیرستانی با هارمونیکا و گروه محمدی‌نیا با اجرای تار و تنبک، فضای موسیقایی جشن را غنا بخشیدند.
در ادامه، کارگاه هنری با همکاری نشر حوض نقره به مدیریت تبسم آتشین‌جان و مربیگری یاسمن ایزدی‌پناه و حمید شوالی‌منش برگزار شد. کودکان با رنگ‌آمیزی نقوش باستانی، تجربه یادگیری خط میخی با راهنمایی امیرآشا گلبهی، و نوشتن آرزوهایشان بر «درخت آرزوها»، تجربه‌ای خلاقانه . به یادماندنی از مهرگان داشتند.
از دیگر حاضران می‌توان به زهرا فرمانی، مدیر مجازی کودک/هنرکده بادبادک، و سپهر ابروش از روزنامه شرق اشاره کرد.
این برنامه با همراهی و میزبانی هنگامه نیاورانی و خانواده کودکان اجراکننده برگزار شد و در پایان، از همه یاری‌کنندگان این آیین فرهنگی قدردانی شد.
این آیین پژوهشی و هنری، نمونه‌ای از پیوند دانش، آموزش، هنر و میراث فرهنگی ناملموس بود و نشان داد که جشن مهرگان همچنان نماد دوستی، برکت همزیستی مسالمت‌آمیز است. ثبت جهانی آن نیز افقی تازه برای بازشناسی و ترویج میراث ایرانی در سطح جهانی گشوده است.
عکس‌ها: (“سورنا” محمد حسین شیرزاد نوبر)
