بازگشت آثار به نپال: موزه‌ها متعهد به مبارزه با قاچاق کالاهای فرهنگی
STELLE BRUNET
کارشناس/ مرمتگر و موزه‌شناس
کلمات کلیدی: قاچاق کالاهای فرهنگی، موزه‌ها، بازگشت، نپال، اخلاق موزه
در سال‌های اخیر، تعدادی از موزه‌ها در رسوایی‌های بین‌المللی مرتبط با مالکیت کالاهای فرهنگی که به طور غیرقانونی به دست آمده‌اند، درگیر شده‌اند. از طریق چندین انجمن فعال، نپال که کشوری غنی از میراث فرهنگی است، درخواست بازگشت آثار باستانی از چندین موزه، از جمله موزه متروپولیتن و موسسه هنر شیکاگو را کرده است. بررسی واکنش‌های نهادی این موزه‌ها سوالاتی را در مورد اخلاق موزه‌ها در غیاب یک چارچوب قانونی مطرح می‌کند.
چارچوب قانونی و اخلاقی برای موزه‌ها
قاچاق کالاهای فرهنگی یک فعالیت جنایی سودآور است که تخمین زده می‌شود سالانه درآمدزایی برابر چند میلیارد دلار را موجب می شود. این فعالیت به ویژه به صادرات غیرقانونی اشیاء تاریخی از کشورهای “منبع” به بازارهای غربی وابسته است. کنوانسیون یونسکو در سال ۱۹۷۰ و کنوانسیون UNIDROIT در سال ۱۹۹۵، پایه‌های قانونی برای مبارزه با این قاچاق غیرقانونی را تعیین می‌کنند، اما چالش‌های زیادی در اجرای آن‌ها وجود دارد. اولاً، هر کشوری، بر کنترل‌های صادراتی خود نظارت دارد که مدیریت کالاهای عبوری از چندین مرز را دشوار می‌کند. علاوه بر این، کنوانسیون یونسکو به صورت بازگشتی عمل نمی‌کند، بنابراین شامل کالاهایی نمی‌شود که قبل از اجرایی شدن آن صادر شده‌اند، و کنوانسیون UNIDROIT به طور جهانی پذیرفته نشده و تنها برخی از کشورهای “منبع” آن را تأیید کرده‌اند. همچنین، قانون گذشت زمان برای کالاهایی که بعداً بازیابی شده‌اند، معمولاً گذشته است. علاوه بر این، اجرای این کنوانسیون‌ها ممکن است با قوانین ملی که خریداران “نیک‌نیت” را محافظت می‌کند، در تضاد باشد. به همین دلایل، روند بازگشت طولانی و پرهزینه باقی می‌ماند و غیاب مجازات‌های جنایی تحت قوانین بین‌المللی، کارایی آن‌ها را محدود می‌کند.
خوشبختانه، کدهای اخلاق موزه‌ها، هرچند غیرالزام‌آور، تأثیر زیادی بر سیاست‌ها و شیوه‌های موزه‌ها در زمینه مالکیت و مدیریت دارند. آن‌ها نمایانگر یک تعهد اخلاقی هستند و حرفه‌ای بودن و پاسخگویی بخش موزه را تقویت می‌کنند. ایکوم از طریق کد اخلاق، موزه‌ها را به انجام دقت لازم تشویق می‌کند تا اطمینان حاصل کنند اشیایی که به مجموعه‌های خود اضافه می‌کنند، از منابع قانونی به دست آمده‌اند.
آثار باستانی نپالی و بازار آمریکا
اشیاء مذهبی نقش مرکزی در فعالیت‌های مذهبی نود درصد از جمعیت نپال دارند. اگرچه نپال از استعمار در امان مانده است، اما میراث فرهنگی آن هنوز آسیب‌پذیر است. آثار باستانی متعدد آن به خوبی مستند و محافظت نشده و در نتیجه در معرض غارت قرار دارند. پیوند فرهنگی بین ایالات متحده و نپال عمدتاً بر اساس علاقه‌ای است که کلکسیونرهای آمریکایی به این اشیاء نشان داده‌اند، که اکثر آن‌ها در بازار هنر خریداری شده و سپس از طریق اهداها و وصیت‌ها به موزه‌ها منتقل می‌شوند.
مواضع دو موزه: مطالعات موردی
از طریق انجمن‌های فعال[4]، نپال درخواست بازگشت آثار باستانی از موزه متروپولیتن هنر (مِت) و مؤسسه هنر شیکاگو (AIC) کرده است، دو موزه به درخواست‌ها پاسخ متفاوتی دادند.
ستون یک معبد با نقش‌برجسته Shalabhanjika Yakshi که مربوط به قرن سیزدهم است، در سال ۱۹۸۸ توسط مت خریداری شد. اعتقاد بر این است که این ستون از صومعه Itumbaha در کاتماندو به سرقت رفته و بین سال‌های ۱۹۸۴ تا ۱۹۸۵ صادر شده است. با وجود شواهد محدود در مورد تاریخ دقیق صادرات، نپال درخواست بازگشت آن را مطرح کرد و استدلال کرد که این ستون پس از تصویب کنوانسیون یونسکو در سال ۱۹۷۶ به سرقت رفته و صادر شده است. در سال ۲۰۲۳، پس از تحقیقات بیشتر توسط مت، توافقی برای بازگرداندن ستون با نپال امضا شد. با اینکه شواهد مشخصی مبنی بر اینکه این شیء به طور غیرقانونی صادر شده وجود نداشت، مت سیاستی پیشرو در زمینه بازگشت را نشان داد و هزینه حمل و نقل را پوشش داد.
موسسه هنر شیکاگو رویکرد متفاوتی اتخاذ کرده است. گردنبند الهه Taleju Bhawani که مربوط به قرن هفدهم است، از سال ۱۹۷۶ به صورت قرضی از بنیاد آلسدورف در این موزه قرار دارد و از سال ۲۰۱۰ در نمایشگاه‌های موزه به نمایش درآمده است. درخواست بازگشت آن در سال ۲۰۲۱ مطرح شد[5]. مدارک نشان داده است که این گردنبند پس از یک تطابق موجودی در سال ۱۹۷۰ مفقود شده است[6].
نپال از این شواهد برای درخواست بازگشت گردنبند استفاده کرده است. در پاسخ، AIC درخواست مدرکی مبنی بر صادرات غیرقانونی آن را کرده است. طبق یک قانون نپالی در سال ۱۹۷۶، بر مبنای راهنمایی‌های یونسکو در سال ۱۹۷۰، صرف وجود شواهدی از منبع کافی نیست تا غیرقانونی بودن صادرات و خرید یک شیء را اثبات کند. به همین دلیل، در سال ۲۰۲۴، روند بازگشت هنوز در حال انجام است.
تصویر 1. Sweta Gyanu Baniya در سال 2021 در کنار گردنبند الهه Taleju Bhawani که در AIC به نمایش گذاشته شده است. کاغذی که او در دست دارد، پیام او را به موزه بیان می‌کند: «الهه Taleju Bhawani می‌خواهد گردنبندش را پس بگیرد. لطفاً گردنبند را به نپال برگردانید. © Sweta Gyanu Baniya
متأسفانه، دولت نپال بودجه کمی برای ابتکارات بازگشت فراهم می‌کند و فعالان را مجبور می‌کند تا به دنبال تأمین مالی خارجی باشند. عدم حمایت دولت یکی از موانع اصلی است، زیرا کمک‌های دولتی برای ساخت پرونده‌ها و برقراری ارتباط با سفارت‌ها ضروری است. فقدان یک واحد دولتی اختصاصی کار را برای فهرست‌برداری اشیاء دزدیده شده دشوار می‌کند و بروکراسی و کمبود منابع قانونی درخواست‌های بازگشت را بیشتر مختل می‌کند. به همین دلیل، ابتکارات شهروندی در آغاز گفت‌وگو با نهادهای خارجی و درگیر کردن آن‌ها در مسؤولیت اخلاقی خود اهمیت حیاتی دارد. استفاده از رسانه‌های اجتماعی و مطبوعات همچنان مؤثرترین راه برای افزایش آگاهی عمومی است.
در غیاب الزامات قانونی، موزه‌ها ممکن است مواضعی را اتخاذ کنند که تحت تأثیر نگرانی‌های اخلاقی و دیپلماتیک قرار دارد. اگرچه سوالات زیادی در مورد مسئولیت اخلاقی موزه‌ها، به ویژه در مورد مشارکت‌های فنی و مالی آن‌ها در روند بازگرداندن اشیاء وجود دارد، این موضوع مانع از بازگشت‌های گسترده‌ای که در دهه‌های اخیر انجام شده، نشده است.
با این حال، درخواست‌های بازگشت گاهی ممکن است با اجرای سخت‌گیرانه قانون مواجه شود که عدم توازن بین طرف‌ها را ایجاد می‌کند. علاوه بر این، رویکرد ملی‌گرایانه فعالان ممکن است همه حرفه‌ای‌های موزه را متقاعد نکند و ممکن است بر تمایل آن‌ها برای درگیر شدن تأثیر بگذارد.
نتیجه‌گیری
اخلاق موزه‌ها در دهه‌های اخیر به طور قابل توجهی تحت فشار افکار عمومی و کشورهای در حال بازپس‌گیری گنجینه‌های فرهنگی خود تکامل یافته است.
قاچاق آثار باستانی نپالی و کالاهای فرهنگی به طور کلی، اهمیت و تأثیر موزه‌ها را برجسته می‌کند. از طریق شیوه‌های بازگشت و تغییرات در سیاست‌های تحقیق در مورداکتساب و منبع، موزه‌ها می‌توانند تأثیر عمده‌ای بر رفتار اخلاقی بازیگران در بازار هنر داشته باشند و این به مبارزه با قاچاق غیرقانونی کالاهای فرهنگی کمک می‌کند.
موزه‌ها به طور فزاینده‌ای به روش‌های جایگزین برای حل اختلافات روی می‌آورند. در میان این رویکردها، میانجی‌گری و قرض‌های بلندمدت راه‌هایی برای ترویج گفت‌وگوی بین فرهنگی و یافتن نقاط مشترک بدون نیاز به روی آوردن به فرآیندهای قانونی طولانی و پرهزینه ارائه می‌دهند.
شفافیت و همکاری بین‌المللی، همچنین پذیرش سیاست‌های اخلاقی دقیق، برای اطمینان از اینکه موزه‌ها به عنوان نهادهای محترم و معتبر در زمینه حفظ تاریخ مشترک ما باقی بمانند، ضروری خواهد بود.
یادداشت ها
[1] کنوانسیون یونسکو در مورد وسایل ممنوعیت و جلوگیری از واردات، صادرات و انتقال غیرقانونی مالکیت اموال فرهنگی، پاریس، 14 نوامبر 1970 (شروع به اجرا در 24 آوریل 1972).
[2] کنوانسیون UNIDROIT در مورد اشیاء فرهنگی به سرقت رفته یا غیرقانونی صادر شده، رم، 1995 (شروع به اجرا در 1 ژوئیه 1998).
[3] در ایالات متحده، اتحاد موزه‌های آمریکا (AAM) و انجمن مدیران موزه‌های هنر (AAMD) نیز بسیار تأثیرگذار هستند. AAMD دستورالعمل های خود را در سال 2008 به روز کرد تا شیوه های کسب خود را با کنوانسیون 1970 یونسکو هماهنگ کند (انجمن مدیران موزه هنر، 2013).
[4] دو انجمن در نپال بسیار فعال هستند: کمپین بازیابی میراث نپال (NHRC) و هنرهای گمشده نپال.
[5] در سال 2021 ، Sweta Gyanu Baniya، استاد دانشگاه ویرجینیا تک، در حین بازدید از AIC یک شیء تاریخی را شناسایی کرد. او توضیح می‌دهد که وقتی آن شیء را دید، چقدر تحت تأثیر قرار گرفت و اشاره می‌کند که رده‌های رنگ قرمز که در مراسم عبادت هندوها استفاده می‌شود، هنوز بر روی سطح آن قابل مشاهده است. او بلافاصله این اطلاعات را به Lost Arts of Nepal و NHRC (کمیسیون حقوق بشر نپال) اطلاع داد و این نهادها نیز اطلاعات را به مقامات نپالی منتقل کردند. این واقعه نشان‌دهنده اهمیت حفاظت از آثار فرهنگی و همکاری بین‌المللی در این زمینه است.
[6] تأیید موجودی مجموعه.
برای مطالعه مقاله به زبان انگلیسی کلیک کنید
